TÜRKÇE ADI : BÖĞÜ- BÖYÜ
YÖRESEL ADI : SARI KIZ ÖRÜMCEĞİ-SOLIFUGAE ÖRÜMCEĞİ-ET YİYEN ÖRÜMCEK
LATİNCE ADI : GALEODES GRAECUS
İNGİLİZCE ADI : WIND SCORPION-CAMEL SPIDER EATS MEAT- SUN SPIDER
Kırıkkale Üniversitesi’nden Zooloji Anabilim Dalı öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdullah Bayram’ın Böğü ile ilgili hazırlayıp, teşkilatımıza gönderdiği raporu sunuyoruz.
Tüm örnekler üzerinde yapılan incelemede Anadolu’da Böğü olarak bilinen Galeodes graecus türü olarak teşhis edilmiştir. Eklembacaklılar şubesinden olan böğüler, örümceğimsiler sınıfından Ordo: Solifugae takımındandır.
Böğüler; akrep, örümcek, otbiçen ve kenelerden ayrı bir takımdır. Böcek değildirler, örümcek de değildirler. Asya, Ortadoğu, Afrika ve Avrupa’da (eski Dünya’da) bozkır ve çölllerde yaşarlar. Dünya’da 1000 kadar, Türkiye’de ise 30 dolayında türü bilinir. Bu tür (Galeodes graecus) palearktik olup, Balkanlar, Anadolu, Kafkasya, Mezopotomya ve Mısır’da yayılış gösterir. Erginlerde boy uzunluğu (bacaklar hariç) 27- 45 mm. kadardır. Gece avlanıp, gündüzü toprak yarıkları, taş kereste ve odun diplerinde geçirirler. Köy ve kasabalarda meskenlerin etrafında daha sık görülür. Anadolu’nun hemen hemen tüm bölgelerinde görülebilir. Her türlü böcek ve örümceği yer. Ayrıca kurbağa, kertenkele, küçük yılan, fare, sıçan, kör fare, köstebek, sincap, kedi ve tavşan gibi küçük memeliler üzerinden beslenir.
Güneydoğu Asya böğülerinde zehir bezleri olduğu halde Türkiye ve Ortadoğu böğülerinde henüz zehir bezine rastlanmamıştır. Ancak çok büyük ve güçlü çenelere sahiptirler. Savunma ve beslenme organları olan çeneler iri dişler ve kuvvetli kaslar ile desteklenmiştir. Akreplerden daha hızlı koşarlar, sıçrayabilirler. Kıstırıldıkları zaman baldırı pozisyonunu alırlar. Omurgalı leşleri üzerinden de beslendikleri için hemen hemen her zaman çeneleri üzerinde enfeksiyon yapabilen bakteri ve virüsler bulunur. özellikle çocuk ve yaşlılarda enfeksiyon riski oluşturabilir.
Evlere böcekleri yakalamak için açık olan kapı ve pencerelerden veya pevraz açıklıklarından girerler. Doğal besin zincirinde en önemli predator (avcı) grubunu kanatlı hayvanlar oluşturur. Dolayısıyla insane için tehlike oluşturan örümcek, akrep, böğü, kırkayak ve çıyanların kontrolünde kümes hayvanlarının rolü büyüktür. Kümes hayvanları her gün bir dönümlük arazide bu hayvanlar ve birçok böcekler üzerinden beslenerek meskenlerimizi daha yaşanır hale getirirler.
Son bir ay içinde Anadolu’nun birçok yerinde böğü populasyonunda artış görüldü. Bu artış kümes hayvanlarının itlafı nedeni ile olabilir. Ancak bir hanenin etrafında bir veya iki adet böğü veya akrep görüldü ise populasyon arttı, populasyonda patlama var denilemez. Ancak, örneğin bir tarla, bahçe veya köyün her 5 metrekaresinde eğer böğü görülebiliyorsa endişe etme haklı olabilir. Dolayısı ile orada- burada ve tek tük görünen örnekler populasyondaki artışı ifade etmez. Şu da var ki, sıcaklar yavruların büyümesini, gömlek değiştirmesini, ergineşmesini kısmen hızlandırır. Ayrıca, besin aramada, hareketlilikte artış gözlenirken, kızgınlık, saldırganlık gibi davranışlar sözkonusu olabilir.
Evlerimize bu hayvanların girmesini önlemek için gece kapı ve pencereler açık tutulmamalı, sineklik kullanılabilir, böceklerin eve girmesi engellenmeli böcek ve örümceklere karşı gerektiğinde halk sağlığı ilaçları (permetrin, deltametrin, carbaril gibi) kullanılmalı, mesken etrafında ise eğer böğü populasyonu olmuş ise Dünya Sağlık Teşkilatı onaylı tarım ilaçları kullanılmalıdır.
Böğler ya da Böyüler (Solifugae), örümceğimsiler sınıfından eklembacaklı takımıdır ve dünya çapında 153 cinste toplanan yaklaşık 1000 den fazla türü vardır.
Görünüşleri örümcekleri andırır. Vücutları iki bölümden (tagmata) oluşur: karın (opisthosoma) ile baş ve göğsün kaynaşmışı olan prosoma. Prosoma ön ucunda ağız bölgesinde bir çift genellde iri keliser bulunur. Çok hızlı hareket ederler. Çoğu gececildir ve çöllerde yaşar. Avları yerdeki eklembacaklılar ve diğer ufak hayvanlardır. Türlerinin çoğu (% 25) Afrika'da Namibya'da bulunur. Fosil kayıtları oldukça azdır (yarım düzine).
Örümceğimsiler sınıfının en hızlısıdır. Hızlı koşma konusunda Eklembacaklılar filumu içinde yer alan Amerika hamamböceği (Periplaneta americana) türünden sonra ikinci sırada Galeodes cinsinden böyüler yer alır.
Böğüler(Solifugae takımı), Örümcekğiller (Arachnida) sınıfına mevcut eklembacaklı bir hayvan grubudur. Ülkemizde 33 türü dağılım göstermektedir. Kesinlikle zehirsizdirler. Morfolojik bakımdan korkunç görünümlü olmaları bir yana, insan için potansiyel bir tehlike oluşturmaktan çok uzaktırlar. Sadece ve sadece kışkırtılmaları durumunda insana saldırabilirler. Genellikle leşle beslendiklerinden dolayı, halk içerisinde gagaları olarak adlandırılan keliserlerinde patolojik bazı mikroorganizmaları (tetanoz gibi) barındırmaları olasıdır. Isırıklarına maruz kalınması durumunda (-ki çok güçlü keliserlerinden dolayı deriyi delip, derin yaralar açmaları söz konusu olabilmektedir) bir sağlık ocağına müracat edilip uygun bakımının yapılması sonrasında bir sorun kalmayacaktır.
İnanın bana böğü ısırığından dolayı literatüre geçen bir ölüm vakası dünyada toktur. Sizin öldürdüğünüz böğü muhtemelen ışığa gelen böcekleri yakalamak için gelmiştir. Bebekten dolayı haklı endişeniz anlıyorum. Tedbir olarak sadece fiziksel mücadele yeterli olacaktır. Bu bağlamda kapı ve pencerelere sinek teli gerebilirsiniz. Böğüler genellikle (Ankara civarındaki türler) gündüzleri taş ve döküntü altlarında saklanır, geceleri avlanırlar. Apartman çevresinde iri taşlar varsa onları uzaklaştırabilir, yaprak döküntülerini düzenli olarak süpürebilirsiniz.
Adlandırma
Türkiyede daha çok Güneydoğu Anadolu Bölgesinde görülürler ve halk arasında en çok sarıkız adı ile bilinir. Böğü, böyü adları da kullanılır.
Sınıflandırma
Dünya genelinde yaklaşık 1065 böğ türü tanımlanmıştır ve bunlar 153 cinste ve 12 familyada toplanır:
Ammotrechidae
Ceromidae
Daesiidae
Eremobatidae
Galeodidae
Gylippidae
Hexisopodidae
Karschiidae
Melanoblossidae
Mummuciidae
Rhagodidae
Solpugidae
Ülke Familya Cins Tür
Türkiye 6 15 43
İran 5 33 72
Irak 5 12 26
Suriye 5 11 19
Azerbaycan 5 6 12
Avrupa (Yunanistan, Kıbrıs ve Bulgaristan dahil) 4 9 18
Kıbrıs 4 4 5
Ermenistan 4 4 6
Yunanistan 3 7 10
Gürcistan 1 1 1
Bulgaristan 1 1 1
